Вёска Пількаўшчына Мядзельскага раёна ў Беларускай энцыклапедыі не пазначана асобным радком. Але яе добра ведаюць у нашай краіне. Сюды прыязджаюць аматары мастацкага слова. Тут можна сустрэць экскурсіі школьнікаў. У гэтым населеным пункце 17 верасня 1912 года ў сям’і Івана Хведаравіча і Домны Іванаўны Скурко нарадзіўся хлопчык Жэня, будучы пісьменнік Максім Танк.

“Узначальваў” сям’ю Скуркоў дзед паэта Хведар Маркавіч, заядлы паляўнічы. Спрадвеку тут людзі жылі бедна, але сумленна, былі працавітымі. Вялікім быў клопат пра зямлю. У 1913 годзе з вёскі людзі пачалі перасяляцца на хутары, бо была магчымасць займець большы кавалак зямлі. Хведар Скурко з сям’ёй перасяліўся ў Жукова на зарослыя хмызнякамі дзірваны ды пасекі. З кожным годам дзед і бацька адваёўвалі ад лесу, хмызнякоў новыя ўчасткі, прыгодныя для сяўбы.

Бацька паэта, Іван Хведаравіч, быў надзвычай працавіты і сумленны чалавек, не любіў падману. Калі даваў слова, дык яго стрымліваў. Ніяк не мог зразумець, як можна гультаяваць, сядзець дома, калі ў полі шмат работ. Іван Хведаравіч ва ўсім быў справядлівы, дбайны, па-святому любіў зямлю. Маці паэта, Домна Іванаўна Хвалько родам з вёскі Задубенне. Яна заўсёды прываблівала людзей шчодрасцю адкрытай душы, лагоднай усмешкай ласкавых вачэй. Сваіх сыноў Яўгена, Фёдара, дачок Веру і Людмілу бацькі стараліся выхаваць працавітымі, дбайнымі, паважанымі людзьмі.

Імперыялістычная вайна 1914 года была той навальніцай, што грозна пастукала ў дзверы хутарской хаты сям’і Скурко. Дома засталіся толькі старыя. Івана Хведаравіча восенню мабілізавалі ў армію. Як добрага шаўца, яго накіравалі ў ваенную шавецкую майстэрню. Домна Іванаўна з двухгадовым сынам Жэням на руках далучылася да абоза бежанцаў, гнаных фронтам у глыб Расіі. Шчаслівы выпадак дапамог сустрэцца бацькам. На Дзвінскім вакзале бацька нечакана пазнаў свайго сына Жэню па дамашняй хустцы. Салдаты знайшлі для іх месца ў адным з эшалонаў, што накіроўваўся ў Маскву. Туды ж быў пераведзены як майстравы таксама Іван Хведаравіч. Ваенны час быў поўны нястач, трывог. Маці вымушана была пайсці прыбіральшчыцай у дом палкоўніка, потым – папа, пазней перайшла на працу на ваенны завод. Маскоўскі перыя жыцця (1914-1922) быў выключна важны – гэта час уражлівага, дапытліва-дзіцячага ўспрымання навакольнага бурлівага ходу падзей. З акна падвала Жэня мог гадзінамі назіраць за гэтым незразумела-бурным светам – за тупатам ног, за цяжкімі крокамі салдат, што праходзілі па Ціхвінскім завулку, адпраўляючыся на фронт.

З пераездам на Ціхвінскую вуліцу стала трохі прасторней з жыллём. Жэня пачаў хадзіць у школу, што знаходзілася на другім баку вуліцы. Да свету бурнай, суровай рэчаіснасці далучыўся дзівосны свет казкі, свет кніг. Вучыўся хлопчык ахвотна. Настаўніца хваліла яго за кемлівасць, добрыя поспехі і руплівасць. Жэня шмат завучваў вершаў на памяць, перапісваў іх у свае сшыткі, ведаў значна больш, чым аднакласнікі. Незабыўнае ўражанне пакінула першая прачытаная кніга “Вечера на хуторе близ Диканьки” М.Гогаля, а таксама вершы А.Пушкіна, М.Лермантава, М.Някрасава, Т.Шаўчэнкі.

Усё часцей бацькі Жэні ўспаміналі дзеда Хведара і бабку Ульяну, якія клікалі іх дамоў. Вялі гутаркі пра далёкую Мядзельшчыну, пра свой кавалак зямлі. Жылося цяжка, давала сябе адчуць грамадзянская вайна, разруха. Нарэшце наважыліся ехаць на радзіму. Непакоіла толькі тое, што родныя мясціны апынуліся пад панскай Польшчай.

І ў 1922 годзе ў адзін з шэрых восеньскіх дзён сям’я Івана Скурко развіталася з суседзямі, сябрамі і падалася на вакзал. Бясконца доўга ехалі цягніком. Вось нарэшце і родныя мясціны. Ад станцыі Княгініна да Мядзеля недалёка, каля 20 кіламетраў. Пажыткі ў сям’і Івана Хведаравіча жабрацкія – клунак і Жэневы сшыткі. Знаёмыя ахвотна падвезлі бежанцаў дадому.

Вось і Пількаўшчына. Дзед абдымае сына, нявестку, унукаў. Але хутка прайшла радасць сустрэчы, радасць вяртання на радзіму. Трэба было думаць, як жыць далей. Няма ні каня, ні плуга. Хутар за вайну заняпаў, поле зарасло хмызняком. Зноў Скуркам давялося карчаваць пасеку, збіраць каменне, араць дзірван. Амаль год цяжкай працы, а вынікаў не відаць. І тут у сям’і Івана Хведаравіча прыбавіліся яшчэ адны працавітыя рукі: вярнуўся з-за мяжы дамоў яго малодшы брат Фадзей.

Пра паэтавага дзядзьку Фадзея трэба сказаць асобна. Ён, як і дзядзька Якуба Коласа Антось, аказаў вялікі ўплыў на малога Жэню. Фадзей любіў падарожнічаць і пабываў у многіх краінах Еўропы і Амерыкі, змяніў безліч прафесій, адзін час вучыўся на заатэхнічных курсах у Чэхаславакіі. Ён многа ведаў, умеў цікава апавядаць пра далёкія краіны. Ён больш за ўсіх дома настойваў, каб Жэня абавязкова вучыўся.
Пасля вялікага горада на вёсцы ўсё было незвычайным, незнаёмым для Жэні Скурко. Адразу і назаўсёды запала ў сэрца прыгажосць мядзельскіх азёр, дрымучыя лясы, рэчкі і плёсы.

Хлопчыку хацелася вучыцца, але школа была толькі польская, а польскай мовы Жэня не ведаў. Так і давялося сядзець першую зіму дома. Праўда, у вольную часіну бацька вучыў сына чытаць па-польску. Безліч разоў даводзілася паўтараць незнаёмыя словы. Але ўсё ж маладая энергія і прыродныя здольнасці перамаглі – хлопец з большага авалодаў польскай мовай і пайшоў у пачатковую школу ў Шкленікова. Дзіўныя тут былі парадкі. Вучні часта не разумелі асобных слоў польскай мовы, і тады ў ход ішла шырокая лінейка. На ўсё жыццё запомніўся верш “Кто ты естэсь?” – “Поляк малы”. Праўда, і тут хлопчык стаў неўзабаве атрымліваць выдатныя адзнакі, стараўся браць цікавыя кніжкі са школьнай бібліятэкі. Вучыўся зімой, а летам, як і кожны беларускі вясковы хлапчук, пасвіў кароў.

Гаспадарка не прыносіла дастатку сям’і Івана Скурко. Працавалі ўсе, дарослыя і дзеці. Прыкметную дапамогу аказваў дзядзька Фадзей, які аддаваў сям’і Івана не толькі свае нястомныя рукі, але і “ганарар” за ветэрынарную практыку.

У познія восеньскія і зімовыя вечары да Скуркоў часта заходзілі аднавяскоўцы. Завязваліся цікавыя гутаркі. Іван Хведаравіч расказваў пра Маскву, Саветы рабочых і салдацкіх дэпутатаў, Кастрычніцкую рэвалюцыю. Дзядзька Фадзей – пра побыт і жыццё ў капіталістычных краінах.

Восенню 1925 года Іван Хведаравіч па прапанове Фадзея паслаў сына ў Сваткаўскую школу (1925-1926), дзе былі старэйшыя класы. Жэня вучыўся старанна, актыўна ўдзельнічаў у школьным драматычным гуртку, захапляўся рысаваннем: маляваў нацюрморты, пейзажы, рабіў рэпрадукцыі з карцін і паштовак. За зіму перачытаў са школьнай бібліятэкі ўсе кнігі Г.Сянкевіча, М.Канапніцкай, Ж.Верна, Ф.Купера, Ю.Славацкага, А.Міцкевіча. У гаспадара, дзе жыў на кватэры, былі творы В.Жукоўскага, А.Пушкіна, М.Гогаля.

Тут, у Сватках, упершыню трапіў у рукі Жэні Скурко “Беларускі каляндар” на 1925 год. Падлетка здзівіла, што каляндар быў напісаны на мове, якой гаварылі вяскоўцы. Жэня зацікавіўся беларускімі выданнямі, якія траплялі пад сялянскія стрэхі рознымі шляхамі.

У 1926 годзе Яўген Скурко канчае пачатковую школу. Хлопец хоча вучыцца далей. Яго вабіць жыццё за межамі Пількаўшчыны, пра якое так захапляюча расказвалі бацька і дзядзька Фадзей. Нават сам кіраўнік Сваткаўскай школы раіў Івану Хведаравічу вучыць сына.
Аб далейшай Жэневай вучобе не раз гаварылі ў сям’і. Асабліва клапацілася маці, плакала начамі, прасіла дзеда, каб пусціў хлопца ў Вілейку, дзе былі дзве гімназіі – польская і руская. На гэтым стаяў і дзядзька Фадзей. Нарэшце дзед згадзіўся. Жэня, пасучы кароў, усё лета рыхтаваўся да экзаменаў і восенню 1926 года паступіў у трэці клас Вілейскай рускай гімназіі (1926-1928). Гімназія належала таварыству прыватнай сярэдняй школы горада. Праграма прадугледжвала вывучэнне закону божага, польскай мовы і літаратуры, рускай мовы і літаратуры, лацінскай і нямецкай моў, матэматыкі, геаграфіі і прыродазнаўства. Праводзіліся заняткі па гімнастыцы. Дырэктарам гімназіі быў сын папа, чалавек з манархічнай закваскай і светапоглядам. Ён строга сачыў, каб вучні наведвалі царкву, спавядаліся, прысутнічалі на ўроках закону божага, акуратна ўносілі кожны месяц па 15 злотых за навучанне. Выкладчыцкі персанал складаўся галоўным чынам са старых царскіх і польскіх настаўнікаў, кансерватыўных па светапогляду.

Жэня Скурко жыў на прыватнай кватэры на Чыгуначнай вуліцы. Замкнуты і ціхі, у несамавітым адзенні: пінжаку з даматканага сукна, бацькавых ботах – хлопец аднак хутка пасябраваў з многімі гімназістамі. Здружыла іх агульная схільнасць да кнігі, удзел у Таварыстве беларускай школы, нянавісць да тых, хто рабіў спробы прынізіць беларусаў і іх мову.

У час навучання Ў Вілейскай гімназіі Яўген Скурко робіць першыя літаратурныя спробы: пераказвае вершам легенду пра Шкленікоўскае возера, што чуў ад свайго дзеда Хведара, складае некалькі пейзажных вершаў. Запісвае ўсё гэта ў патаемны сшытак.

У Вілейцы Яўген Скурко набываў не толькі сістэматычныя веды, але адначасова праходзіў школу палітычнай і нацыянальнай свядомасці. Рэвалюцыйная барацьба працоўнага народа за свае правы ўсё больш і больш прыцягвала ўвагу юнака. Вілейскі перыяд быў пачаткам падрыхтоўкі Яўгена Скурко да актыўнай грамадска-палітычнай дзейнасці, перыядам напружанай работы над сабой. У сціплага сялянскага хлапчука з Пількаўшчыны складваўся характар байца і змагара.

Закончыць Вілейскую гімназію Яўгену не давялося: восенню 1928 года польскія ўлады закрылі яе. У дажджлівы вераснёўскі дзень 1928 года хлопец з хатнімі сухарамі за плячыма і школьнымі падручнікамі прыйшоў у мястэчка Радашковічы – з непакоем: ці ўдасца яму паступіць тут у пяты клас беларускай гімназіі.

Вучоба ў Радашковіцкай беларускай гімназіі працягвалася ўсяго некалькі месяцаў – з верасня па снежань. Юнака з-пад Нарачы тут моцна ўразілі дзве рэчы: па-першае, у гімназіі ён упершыню сустрэўся з падпольнай камсамольскай арганізацыяй, у якую неўзабаве ўступіў. Па-другое, дужа здзівіла, што амаль усе з сяброў пісалі вершы. Яўген таксама больш горача і настойліва ўзяўся за гэту работу. На жаль, усе першыя спробы танкаўскага пяра не захаваліся і вядомы толькі па ўспамінах сяброў паэта. Яўген Скурко знішчаў амаль усе свае творы, што не траплялі ў друк.

За ўдзел у адной з вучнёўскіх забастовак, накіраванай супраць ліквідацыі беларускіх школ польскім урадам з Радашковіцкай гімназіі было выключана некалькі гімназістаў, у тым ліку і Яўген Скурко.

Сумнай была ростань з гэтым бурлівым культурна-грамадскім асяродкам, з якім за кароткі час было звязана так многа – і ў адкрыцці хараства твораў на роднай мове, і ў адкрыцці ў самім сабе неадольнай цягі да верша беларускага складу; а яшчэ – развітанне з прыгранічным маляўнічым наваколлем, дзе з узгоркаў далёка, у ранішняй смузе выразна праступалі абрысы савецкай зямлі – краіны мараў і надзей.

Многія з выключаных, у тым ліку і Яўген Скурко, у 1929 г. накіраваліся ў Вільню. Вільня – горад маладосці і першай сталасці Максіма Танка. Горад, якому наша літаратура, беларуская культура абавязаны многім. У пачатку 1929 года Яўген Скурко паступіў у Віленскую беларускую гімназію. Пасля Радашковіч Вільня здавалася Яўгену вялікім, бурлівым горадам. У вольны час юнак любіў хадзіць і знаёміцца з новымі, невядомымі яму закуткамі і завулкамі Вільні.

У беларускай гімназіі Яўген Скурко затрымаўся ненадоўга: мясцовыя ўлады збіраліся расправіцца з рэвалюцыйна настроенай моладдзю і актыўнымі камсамольцамі. Новы ўдзел у забастоўцы выклікаў новае “выдаленне”. Нічога не заставалася рабіць, як ехаць у родную Пількаўшчыну. Дома Яўген правёў вясну і лета, дапамагаў бацькам па гаспадарцы, многа чытаў і пісаў. Але юнаку вельмі хацелася вучыцца. Восенню 1929 года ён зноў паехаў у Вільню і паступіў на гадавыя курсы тэхнікаў-меліяратараў, ведаючы загадзя, што працы па гэтай спецыяльнасці ён не атрымае як “палітычна ненадзейная асоба”. Але гэта давала магчымасць без паліцэйскага пасведчання аб добранадзейнасці зноў паступіць у гімназію. Гэта адбылося ў 1930 годзе. Цяпер Яўгеній Скурко на працягу двух гадоў (1930-1932) вучыўся ў Віленскай рускай гімназіі імя Пушкіна, аднак атэстата сталасці яму не давялося атрымаць. Два гады вучобы далі тут маладому паэту нямала ў сэнсе павышэння агульнаадукацыйнага ўзроўню – як элементарных пазнанняў у галіне дакладных навук, так і літаратурнай дасведчанасці.

Юнак жыве напружаным жыццём, спалучаючы плённую вучобу ў гімназіі з рэвалюцыйна-прапагандысцкай і нелегальнай работай, па-ранейшаму захапляецца мастацкай літаратурай, у вольны час збірае і запісвае фальклор. Ён сістэматычна працуе над новымі вершамі, наладжвае кантакты з рэдакцыямі падпольных і легальных камуністычных газет, выпускае разам з пачынаючым паэтам і здольным мастаком Янкам Гарохам рукапісны часопіс “Пралом”, на старонках якога змяшчае свае вершы і апавяданні пад псеўданімамі Д.Сівер, А.Граніт.

У жыцці Максіма Танка тры гады (1932-1934), перакалочаныя арыштамі, допытамі, астрогамі. У красавіку 1932 года юнака арыштавалі як актыўнага карэспандэнта падпольных і легальных камуністычных выданняў – “Часопіс для ўсіх”, “Пралом”, “Беларуская газета” і інш. Тут друкаваліся многія яго вершы.

Адбылося першае знаёмства Яўгена Скурко з турмой на Лукішках, ці проста Лукішкамі. Вобыскі ў яго рабілі і раней, але ў рукі паліцыі не трапляла ніякага фактычнага матэрыялу. На гэты раз у гімназіста знайшлі легальныя і нелегальныя камуністычныя газеты, часопісы. Некалькі месяцаў цягнулася следства. Нарэшце Яўгена выпусцілі пад заклад у дзвесце злотых, і ён паехаў у Пількаўшчыну. Працаваў на гаспадарцы, многа чытаў і пісаў, пасылаючы новыя творы сябрам у Вільню.

Восенню 1932 года ЦК камсамола Заходняй Беларусі накіроўвае Яўгена Скурко на падпольную работу на Навагрудчыну. Інструктар ЦК камсамола і паэт, Яўген Скурко паўгода жыў на нелегальным становішчы: арганізоўваў камсамольскія ячэйкі, наладжваў іх сувязь з цэнтрам, распаўсюджваў камуністычную літаратуру.

Яўгена настойліва шукала паліцыя: рабіла аблавы ў Пількаўшчыне, наведвала яго былыя кватэры ў Вільні і іншыя мясціны, дзе жыў раней. На падставе правакатарскіх даносаў польскія ўлады даведаліся аб сувязях Яўгена з КПЗБ і яго падпольнай рабоце на Навагрудчыне. 27 мая 1933года юнака арыштавалі каля мястэчка Глыбокае і адправілі зноў на Лукішкі. Акруговы суд у Вільні прыгаварыў яго да шасці год зняволення і пазбаўлення грамадзянскіх правоў на восем гадоў. Аднак праз год апеляцыйны суд справу перагледзіў і, не маючы канкрэтных доказаў, зменшыў пакаранне да двух год турэмнага зняволення ўмоўна.

Аднак нядоўга давялося паэту пабыць на волі. 20 жніўня таго ж года яго зноў адправілі на Лукішкі. На гэты раз Яўген Скурко абвінавачваўся ў публічнай прапагандзе атэізму і напісанні антырэлігійнага твора “Як бог гуляў на забаве”. На судзе Яўгену няцяжка было даказаць усю беспадстаўнасць абвінавачвання. З астрога юнак выйшаў перад самым новым, 1935 годам.

Зіму і вясну Яўген жыў у Пількаўшчыне. Многа пісаў. Нейкі час працаваў сярод рыбакоў на Нарачы, дзе быў сведкам іх барацьбы за эканамічныя і палітычныя правы.

Восенню 1935 года Цэнтральны Камітэт КПЗБ адклікаў М.Танка на работу ў Вільню: меркавалася наладзіць выданне камуністычных газет “Наша воля” і “Папросту”. Для большай маскіроўкі Яўген Скурко пачаў наведваць прыватныя агульнаадукацыйныя курсы і самастойна рыхтавацца да здачы экзаменаў на атэстат сталасці, каб паступіць ва ўніверсітэт. У 1936 годзе Максім Танк быў прыняты ў члены КПЗБ.
З прыездам у Вільню Скурко па-сапраўднаму заняўся літаратурнай дзейнасцю. Асабліва вялікае значэнне для яго мела сяброўства з Рыгорам Раманавічам Шырмай, Пятром Дворкіным, якія дапамагалі Яўгену сяброўскімі парадамі і крытычнымі заўвагамі. Працуючы ў Вільні, Яўген Скурко напісаў шмат вершаў, якія склалі аснову першага зборніка паэта “На этапах”, які выйшаў у 1936 годзе. Аднак адразу пасля выхаду цэнзура канфіскавала кніжку паэта, а ён сам зноў трапіў на лаву падсудных. З усяго тыражу канфіскаванай кнігі ўдалося выратаваць толькі некалькі сот экземпляраў - частку тыражу вынеслі рабочыя друкарні. Але і гэтага было дастаткова, каб кніга выклікала пэўны грамадскі рэзананс. У Мінску яе атрымалі народныя паэты Беларусі Янка Купала і Якуб Колас, якія высока ацанілі яе.

Далейшае развіццё паэзіі Максіма Танка было звязана з пераглядам і своеасаблівай пераацэнкай сваёй ранейшай паэтычнай працы. Выкарыстоўваючы сюжэты і рэвалюцыйна-вызваленчыя элементы народных казак, легенд, песень, Максім Танк пераасэнсоўваў іх, надаваў ім новую ідэйную накіраванасць. На фальклорнай аснове вырасла і першая паэма М.Танка – “Нарач”(1937). Яна навеяна паэту выступленнем нарачанскіх рыбакоў. Польскі ўрад перадаў возера Нарач у арэнду памешчыку Яблонскаму і забараніў мясцовым людзям лавіць у ім рыбу. Нарачанскія рыбакі падняліся на абарону сваіх азёр. Нарачанскія падзеі навялі М.Танка на думку стварыць паэму, уславіць бунтарскі дух і непакорлівасць народа. З восені 1935 года паэт прыступіў да ажыццяўлення сваёй задумы. Працаваў настойліва, упарта. Аднак перашкаджала хвароба. Давалі сябе знаць перанапружанасць, матэрыяльныя нястачы і хваляванні. Але ўсё ж у 1937 годзе паэт закончыў работу над паэмай.

Услед за “Нараччу” паэт апрацоўвае чутую ў дзяцінстве легенду пра Вяля (“Сказ пра Вяля”) і піша новую эпічную паэму “Журавінавы цвет”. Гэтыя два буйныя творы і новыя вершы склалі зборнік “Журавінавы цвет” (1937).

Пасля “Нарачы” і “Журавінавага цвету” узрасла цікавасць грамадскасці да асобы Максіма Танка. Буржуазныя віленскія колы рабілі спробы перацягнуць паэта на свой бок. Песняра Нарачы пачалі запрашаць на літаратурныя дыспуты.

У зборніку “Пад мачтай”, які выйшаў у 1938 годзе, Максім Танк канчаткова замацаваў за сабою месца самастойнага нацыянальнага паэта, сапраўднага майстра мастацкага слова. Тут праявіліся новыя якасці паэзіі М.Танка і яго паэтычныя прынцыпы.

Неўзабаве падзеі 1938 года (разгром Народнага фронту, роспуск КПЗБ) прымусіл іМ.Танка часова спыніць літаратурную работу і пайсці працаваць вагаўшчыком і ўпакоўшчыкам насення траў на складзе. Але жыць у Вільні стала вельмі цяжка, і М.Танк пераязджае ў родную Пількаўшчыну, дзе і застаў яго верасень 1939 года. Ужо 17 верасня ў першы дзень вызвалення з’явіўся верш М.Танка “Здарова, таварышы”, прысвечаны важнай падзеі – уз’яднанню беларускага народа.

З лістапада 1939 года М.Танк працуе ў абласной газеце “Вілейская праўда”, на старонках якой змяшчае свае артыкулы і вершы. Затым пераязджае ў Беласток, дзе цалкам аддаеццца літаратурнай працы. Тут яго і застала Вялікая Айчынная вайна. Апошнім цягніком яму з сям’ёй удалося выехаць на Усход, у Саратаўскую вобласць, дзе запісаўся ў апалчэнне, каб пайсці на фронт, але Галоўнае палітупраўленне Арміі накіравала яго разам з П.Броўкам і А.Кучарам на работу ў газету “За Савецкую Беларусь”. Потым М.Танка прызначылі адказным сакратаром партызанскага сатырычнага агітплаката “Раздавім фашысцкую гадзіну”, на старонках якога ён змагаўся з ворагам трапным подпісам пад карыкатурай ці малюнкам, сатырычным апавяданнем і казкай, маленькім фельетонам і палымянымі вершамі. У цяжкія дні вайны М.Танк узяўся за стварэнне паэмы аб гераічнай партызанскай барацьбе нашага народа – “Янук Сяліба”. Вершы паэта, напісаныя ў перыяд Вялікай Айчыннай вайны, аб’яднаны ў зборніку “Вастрыце зброю” (1945) і часткова ў кнізе “Праз вогненны небасхіл” (1945). Большасць з іх вызначаецца публіцыстычнай накіраванасцю, высокім грамадзянскім пафасам і рамантычнай прыўзнятасцю.

Закончылася Вялікая Айчынная вайна, пачаліся гады мірнай, стваральнай працы. М.Танк актыўна ўключаецца ў культурнае жыццё рэспублікі. Будні паэта запоўнены творчасцю, работай у газетах і часопісах, выдавецкімі клопатамі. Некалькі гадоў супрацоўнічае ён у сатырычным часопісе “Вожык”, а з 1948 года яго прызначаюць галоўным рэдактарам часопіса “Полымя”. Асобнымі выданнямі выходзяць “Галінка і верабей” (1946), “Казка пра мядзведзя” (1947), паэма “Нарач” (1947). Творчым дасягненнем паэта з’яўляецца першы пасляваенны зборнік “Каб ведалі” (1948), даўно і слушна прызнаны за адну з самых цікавых з’яў беларускай паэзіі першых мірных гадоў і заслужана адзначаны Дзяржаўнай прэміяй СССР.

Да 1966 года Яўген Іванавіч быў галоўным рэдактарам “Полымя”. За час работы ў рэдакцыі ён зарэкамендаваў сябе як адзін з найбольш талерантных і дэмакратычных кіраўнікоў. Ён умеў далікатна і незаўважна пажурыць супрацоўніка за якую-небудзь правіннасць, але ніколі не імкнуўся пакрыўдзіць чалавека, хаця пры спрэчках заўсёды цвёрда адстойваў сваю пазіцыю.

З 1966 па 1990 гады Максім Танк узначальваў Саюз пісьменнікаў Беларусі. Быў дэпутатам Вярхоўных Саветаў СССР і БССР, Старшынёй Вярхоўнага Савета рэспублікі VІ-VІІ скліканняў, членам Савецкага камітэта абароны міру, шматлікіх грамадскіх арганізацый.

Вынік напружанай творчай працы ў пасляваенныя гады – больш чатырох дзесяткаў кніг, пазначаных высокім паэтычным майстэрствам, адметных глыбокім філасофскім зместам. Паэзія Максіма Танка – уся ад зямлі, ад лёсу людскога. Адны ўжо назвы яго кніг гучаць, як песня жыцця – “На камні, жалезе і золаце” (1951), “У дарозе” (1954), “След бліскавіцы” (1957), “Мой хлеб надзённы” (1962), “Глыток вады” (1964), “Перапіска з зямлёй” (1967), “Ключ жураўліны” і “Хай будзе святло” (1972), “Дарога, закалыханая жытам” (19), “Прайсці праз вернасць” (19), “Мой каўчэг” (1994).

Танк мог напісаць пра ўсё. У яго былі вершы пра эпахальныя падзеі і жыццёвыя імгненні, замалёўкі з бясконцых падарожжаў і трапныя партрэты, лёгкія афарызмы, дасціпны гумар і вывераная філасофія. Позірк і думкі затрымліваліся то на свежым бэзавым кусце, то на журботнай постаці маладой манашкі, то на спрацаваных руках, то на пакутах сяброў-ветэранаў. У яго вершах заўсёды Жыццё. Яно ўслаўляецца, яно абараняецца і сцвярджаецца.

Калі горыччу
Перапоўнена сэрца
І дыхаць, і жыць немагчыма, здаецца,
Заўжды ўспамінаю
Сасну
Над абрывам,
Падсечаную нарачанскім прылівам.
Сасну, што трымаецца
рэшткай карэння
За грунт,
А вяршыняй сваёю высокай
Да сонечнай цягнецца
Высі праменнай,
Над тонню смяротнай
калыша аблокі.
(“Калі горыччу…”, 1994).

Радзіма… Пра што б ні пісаў паэт, у якія далечы ні сягала б яго натхненне, ён ніколі не забываўся пра дарагі яму і запаветны край. Бо ад нарачанскіх прастораў, ад роднае зямлі, бацькоўскай хаты, ад песень і казак народа і пачыналася паэтава любоў да Беларусі.

Ёсць куток на зямлі,
Дзе крыніцы звіняць,
З трыснікамі гавораць азёры,
Дзе на кожнай сцяжыне
Курганы стаяць,
Векавечным парослыя борам.
Ёсць куток на зямлі
Казак, песняў, і мар,
І вясёлкавых, красачных сноў,
Дзе і папараць нат
Расцвітае-гарыць
У купальскую ноч.
Ёсць куток на зямлі:
Дзень адзін пражывеш –
Назаўсёды цябе зачаруе.
І дзе б ты не хадзіў,
Кім бы потым ні быў,
Сум-тугу за тым краем пачуеш.

Яму балела сэрца за ўсё. Змучаная прырода і знявераны народ, дэвальвацыя культурных каштоўнасцяў і паўсюдная меркантыльнасць. А ён быў рамантыкам. Рамантыкам, які ў маладосці паверыў у лозунгі сацыяльнай справядлівасці і светлай будучыні. Рамантыкам, які ў старасці верыў у непераможную моц сяброўства і кахання.

Не было зборніка, дзе пранікнёныя радкі для адзінай не краналі б сэрца чытача. Зусім стомлены, здарожаны паэт зноў зберагаў, як святыню, ачышчальнае полымя шчырага кахання. Таго, што займае ўвесь свет і ўсё жыццё. З сваёй будучай жонкай Любоўю Андрэеўнай Асаевіч ён пазнаёміўся ў беларускай гімназіі, дзе яны разам вучыліся. Пажаніліся яны ў 1940 годзе ў Вілейцы. Любоў Андрэеўна была адукаванай жанчынай, валодала беларускай, рускай і польскай мовамі. Яна добра разумела паэзію і была першым слухачом творчасці Танка, яго першым крытыкам і цэнзарам. Паэт заўсёды называў яе ласкава – Любаша. З жончынай думкай паэт заўсёды лічыўся. Пражылі яны сумесна 56 шчаслівых гадоў. Прыгожа пражылі.

Не вер найвярнейшым сяброўкам
І нават люстэрку не вер,
Што ты не такою прыгожай
Нібы выглядаеш цяпер.
Бо я цябе бачу заўсёды,
Хоць шмат прамінула гадоў,
Такой жа, якой цябе стрэціў
У засені райскіх садоў,
Калі яблык мне падарыла,
А з ім – і сваю маладосць
Блудліваму змею на зайздрасць,
Наіўнаму богу – на злосць.

Чалавек, моцны воляй, можа перажыць удары і расчараванні лёсу. Але нічога не зробіш супраць растанняў. А іх было нямала. Паэт расставаўся з найдаражэйшымі людзьмі, сябрамі і блізкімі. Вельмі цяжка перажываў ён смерць сваёй жонкі. Яўген Іванавіч і Любоў Андрэеўна нарадзіліся ў адзін год (1912) і ў адным годзе і памерлі (1995). Паэт перажыў сваю жонку крыху больш як на чатыры месяцы. Пахавалі іх у адной труне на радзіме паэта побач з яго бацькамі.

Як жа сталася гэтак,
Што пры любой прыгодзе
Мы пакляліся разам
Бурны Сцікс пераходзіць,-
Ты адна чакала,
Калі сцішацца воды,
Небяспеку забыўшы,
Пайшла ў пошуках броду.
Цяпер клічу цябе я,
Адзіноцтвам праняты.
Хто з нас клятву парушыў,
Хто найбольш вінаваты?
Пэўна – я, бо не ўбачыў
Праз начную заслону,
Як да берага бура
Гнала лодку Харона.
“Як жа сталася гэтак…”

Максім Танк пражыў доўгае жыццё. Многа падзей, многа змен адбылося за гэты час – рэвалюцыі, войны, неверагодныя палітычныя і эканамічныя эксперыменты, узлёт і развал Савецкага Саюза, распад ГУЛАГа. Многія, напэўна, лічаць, што Максім Танк прайшоў па жыцці шчасліўцам. Лічаць – прывыкшы бачыць яго перш за ўсё ў святочных прэзідыумах і на розных урачыстасцях. Гэта – памылковае ўяўленне. Ім пражыта жыццё вельмі нялёгкае і няпростае, зведана безліч пакут і горычы, момантаў крайне небяспечных і драматычных. Можна сказаць так: усё, што выпала ў ХХ стагоддзі на долю яго народа, - дасталося ў пэўнай меры і яму.

Максім Танк быў чалавекам шырокай эрудыцыі, глыбокіх ведаў, хоць і не меў вышэйшай адукацыі. Дома ў паэта была не вялікая, але цікавая, поўная рэдкіх кніг бібліятэка. Яўген Іванавіч лічыў, што паэту варта мець не больш 20-30 кніг, але такіх, якія трэба чытаць штодзённа.

Яўген Іванавіч, незважаючы на сваю вялікую занятасць, жыў клопатамі і праблемамі сваіх землякоў. Як толькі з’яўлялася магчымасць, ён стараўся хоць на дзень-другі прыехаць на сваю Бацькаўшчыну. Наведваў школы, прадпрыемствы, арганізацыі, дзе расказваў пра наша мінулае і сённяшняе, заклікаў разумець працэсы, якія адбываюцца ў грамадстве.

Максіму Танку была неабыякава цікавасць моладзі да мастацтва, гісторыі роднага краю, роднай мовы, і ён перадаваў Сваткаўскай школе свае новыя творы з аўтографамі, кнігі пісьменнікаў розных краін, дзе яму давялося пабываць. Прывозіў паэт кнігі да бацькоў і раіў ім даваць чытаць землякам, што яны і рабілі. Дайшла да Яўгена Іванавіча вестка, што ў Пількаўшчыне адкрылася сельская бібліятэка, і ў адзін са сваіх прыездаў у родную вёску прывёз для землякоў розную літаратуру, а потым уручыў яшчэ 50 сваіх паэтычных зборнікаў з аўтографамі, і рабіў гэта неаднаразова на працягу ўсяго свайго жыцця. Не абышоў увагай паэт і цэнтральную раённую бібліятэку, якая цяпер носіць імя М.Танка. І ёй таксама падараваў свае творы. У краязнаўчым аддзеле аформлены спецыяльны раздзел пад назвай “Сын народа. Вяшчальнік свайго часу”, прысвечаны жыццю і творчасці паэта-земляка. Тут змешчаны паэтычныя зборнікі, кнігі, якія паэт асабіста падараваў чытачам бібліятэкі,шматлікія выразкі з газет і часопісаў, прысвечаныя творчаму і жыццёваму шляху паэта. Маецца таксама каля сотні кніг з аўтографамі беларускіх, рускіх, польскіх, балгарскіх і іншых калег па пяру М.Танка. У свой час усе яны былі падараваны паэту, а М.Танк вырашыў прадаставіць іх чытачам раённай бібліятэкі. У бібліятэцы захоўваецца вялікая колькасць фотаздымкаў, зробленых у час сустрэч з земляком, апошняя з якіх адбылася ў 1994 годзе.

Стан паэта быў такі, што без доктара выпраўляцца ў дарогу было нельга. Цяжка хворы паэт разумеў, што гэта яго развітальная сустрэча з землякамі і знайшоў сілы, каб прыехаць. Разам з паэтам на сустрэчу завіталі Народная артыстка Беларусі Марыя Захарэвіч, зямляк-крытык Генадзь Шупенька, беларускі крытык і літаратуразнавец Вячаслаў Рагойша, журналістка Беларускага радыё Зоя Каваленка і група тэлевізіёншчыкаў. Па дарозе дэлегацыя заехала ў Пількаўшчыну, потым наведалі магілы бацькоў паэта. Пакідаючы магілу маці, Яўген Іванавіч развітальна махнуў рукою і нягучна сказаў: “Бывай і – да хуткай сустрэчы”. Потым дадаў: “Я папрасіў, каб і мяне тут, побач з бацькамі, пахавалі”. Сустрэча атрымалася вельмі цёплай, шчырай і сардэчнай. Са сцэны гучалі вершы паэта, песні на яго словы. Потым выступілі госці і сам Яўген Іванавіч. Ён выказаў словы ўдзячнасці землякам, пачытаў свае новыя вершы, адказаў на шматлікія пытанні.
За актыўнае жыццё ў літаратуры і палітыцы Танка шчодра ўзнагароджвалі многімі ордэнамі, пачэснымі званнямі, прэстыжнымі пасадамі. Як для ўсіх таленавітых людзей, слава, папулярнасць многа значылі і для яго. Але слава ніколі не была яго галоўнай мэтай. Можна было заўважыць, што ён ведаў сабе цану, але ніколі ганарлівасці за ім не назіралася. Бясспрэчна, ён не змог бы дапамагчы шмат якім людзям, калі б не такая шырокая вядомасць яго асобы.

Пасля вайны сям’я Танка жыла ў невялікай двухпакаёвай кватэры, а ў сям’і было 8, а то і 9 чалавек. Нярэдка ў гэтай кватэры знаходзілі прытулак аднавяскоўцы паэта і сваякі яго жонкі, якія прыязджалі ў Мінск па сваіх справах. Захапляла надзвычайная прастата і дабрата славутага паэта, што дазваляла многім людзям з розных раёнаў Беларусі звяртацца да яго асабіста і пісьмова з просьбамі аб дапамозе і абароне. І не было выпадку, калі б ён адмовіў у гэтым.

Тонкі лірык, нястомны шукальнік праўды і красы, сэнсу жыцця і чалавечага прызвання, Максім Танк да апошніх сваіх дзён не выпускаў з рук пяро. Яго сэрца чутка адгукалася на праблемы часу, яго голас заўсёды моцна гучаў у абарону народа. Нават у бальніцы на тумбачцы, побач з лекамі, ляжаў звычайны для Яўгена Іванавіча школьны сшытак: у такія ён любіў занатоўваць вершы. У зборніку “Errata”, які выйшаў ужо пасля смерці паэта, сабраны вершы паэта, напісаныя ў апошнія гады. Лацінская назва зборніка азначае “выпраўленне памылак”. Напрыканцы жыцця кожны павінен паспрабаваць выправіць свае памылкі, сабраць раскіданыя камяні. Яны ёсць для ўсіх. Танк нёс нам сваю споведзь.

7 жніўня 1995 года Максіма Танка не стала. Пахаваны ён, як і прасіў у сваім завяшчанні, на радзіме – на вясковых могілках побач з бацькамі. Памяць вялікага паэта старанна ўшаноўваецца. Яго імя носіць педуніверсітэт і педагагічны каледж у Мінску, цэнтральная раённая бібліятэка ў Мядзелі, Сваткаўская сярэдняя школа, яго імем названы вуліцы ў Мінску, Мядзелі і Сватках. Да дня нарджэння паэта ў бібліятэках афармляюцца кніжныя выставы, праводзяцца вечары памяці і літаратурна-музычныя кампазіцыі, ладзяцца танкаўскія чытанні, падчас якіх на радзіму паэта наведваюцца літаратары, якія ведалі Яўгена Іванавіча, працавалі побач з ім.

Напісана пра Максіма Танка нямала. Напэўна, усе вершы, прысвечаныя паэту, не змясціліся б у тоўсты том, як не змясціўся б ні ў які самы велічэзны анкетны ліст пералік званняў і пасад паэта. Для іншага і паловы б хапіла для адгаворак, што за грамадскімі справамі няма калі і вершы пісаць. А Максім Танк пакінуў не толькі вялікую літаратурную спадчыну, але і свае жыццёвыя ўрокі. Урокі мудрасці і дабрыні, прастаты і сціпласці. Урокі вернасці Беларусі, якую бязмежна-горача любіў, вернасці і ўдзячнасці сваім бацькам і дзядам.

Сапраўды, напісана пра Танка шмат. Але яго паэзія невычэрпная, і час, няспынна ідучы наперад, дыктуе неабходнасць новых, больш паглыбленых падыходаў да асэнсавання яго спадчыны, новых паваротаў у раскрыцці гэтай неардынарнай духоўнай з’явы, якая спадарожнічае нам у жыцці.

Максiм Танк

Дом, у якiм жылi бацькi паэта

Вечарына, прысвечаная творчасцi М.Танка, 1994 г.

Сярод сяброў i землякоў

У час першага арышта, 1932 г.

М.Танк 1936г.

М.Танк з жонкай Любоўю Андрэеўнай 1938г.

М.Танк з мамай

Бацькi М.Танка Домна i Iван Скурко

З сям'ёй на дачы у Нарачы

Максiм Танк

Максiм Танк 1938г.

Могiлкi паэта i яго жонкi

на моглках М.Танка

На пятых рэспублiканскiх Танкаўскiх чытаннях у БДПУ iмя М.Танка

“У азёрнай старонцы маёй…”

Сёння можна толькі дзівіцца: адметных майстроў літаратурнага слова і паэтычнага радка ў далёкія сямідзясятыя гады ў Сваткі прыцягвала бы магнітам. Такога мноства пісьменнікаў не завітвала тады, бадай, ні ў якую іншую школу азёрнага краю. Наколькі ўдалося высветліць, прыязджалі дзякуючы, найперш, настаўніку беларускай мовы і літаратуры Мікалаю Пашкевічу, чалавеку адкрытаму і гасціннаму, светламу і таленавітаму. Ён адным з першых у рэспубліцы зацікаўлена і даволі плённа адшукваў сярод вясковай дзятвы здольных вучняў з іскрынкамі творчасці. Створаны ім пры школе літаратурны гурток зачынаўся з двух пяцікласнікаў. У яго неўзабаве ўлілося мноства вучняў з сярэдніх і старэйшых класаў. Там не сумавалі дапытлівыя, Мікалай Арсенавіч жыва клапаціўся наконт пашырэння іх кругагляду. Перавага надавалася экскурсіям і паходам па родным краі, сустрэчам з цікавымі людзьмі накшталт першай выканаўцы ролі Паўлінкі з аднайменнай камедыі Янкі Купалы, паездкам у сталічныя тэатры і музеі.

“Паўлінка” і “Лебядзінае возера”, “Людзі на балоце” і “Цыганскае каханне”, “Хто смяецца апошнім” і “Мільён за ўсмешку”, “Лявоніха на арбіце” і “Два вяронцы” - толькі частка рэпертуару агульнавядомых класікаў, прагледжанага тагачаснымі вучнямі. Убачанае і асэнсаванае хлопцамі і дзяўчатамі абмяркоўвалася на пасяджэннях літаратурнага гуртка, знаходзіла адлюстраванне ў іх вершах і апавяданнях, дарожных нататках. Мікола Янэль, Аня Малько, Марыя Мычка, іншыя пачынаючыя дараванні друкаваліся не толькі ў сваёй насценнай газеце “Маладая рунь”, але і раённай - “Нарачанская зара”, рэспубліканскіх выданнях “Чырвоная змена”, “Літаратура і мастацтва”. Адно шкада, век Мікалаю Пашкевічу выпаў нядоўгі, усяго трыццаць шэсць гадкоў. Аднак і за гэты час Мікалай Арсенавіч перарабіў нямала добрых спраў, пакінуў прамяністы след на педагагічнай ніве. Яскравае сведчанне таму ўражваючы факт: аповесць “Абеліск” Васіль Быкаў прысвяціў светлай памяці менавіта нашага земляка з Гарадзішча М. А. Пашкевіча, дзе ён і пахаваны на сціплых вясковых могілках.

Першаадкрывальнікамі Сваткаўскай школы са слаўнай кагорты мастакоў слова сталі Ніл Гілевіч, Іван Навуменка. Арганізоўвалі падобныя сустрэчы на той час з дапамогай сакратарыята Саюза пісьменнікаў альбо па сяброўскай дамоўленасці з літаратарамі. Менавіта на другое рабіў акцэнт Мікалай Пашкевіч, бо можна абысціся без бюракратычнай цяганіны, ды і ў эканамічным плане для школы атрымлівалася больш прымальна. Наступны дэсант вядомых аўтараў аказаўся куды больш уражваючы - Алег Лойка, Уладзімір Караткевіч, Язэп Семяжон, Генадзь Бураўкін, Вячаслаў Рагойша, Леанід Акаловіч. У калгасным клубе, дзе праходзіла творчая вечарына, яблыку не было дзе ўпасці! Сюды папрыходзілі пешшу з многіх навакольных вёсак дарослыя і дзеці. Ім не цярпелася пабачыць пісьменнікаў, пачуць іх аўтарытэтнае слова, раздабыць аўтограф. Надзеі гэтыя цалкам апраўдаліся. На вечарыне хапала ўсяго - вершаў і выступленняў, жартаў і песень. Пасля афіцыйнай часткі распачаліся танцы. Ды якія! Весяліліся ад душы ледзь ці не да раніцы.

Дарагіх гасцей вяскоўцы праводзілі ў дарогу ўжо на наступны дзень, бліжэй да абеду. Уражанняў ад вечарыны хапіла не на адзін месяц, некаторыя добра памятаюць яе і сёння!

Адна з такіх - Вольга Іванаўна Пястун. У Сватках яна з няблізкага на сёння пяцідзясятага года, калі прыехала сюды па накіраванні пасля заканчэння Маладзечанскага настаўніцкага інстытута. З першых дзён выкладала ў школе беларускую мову і літаратуру. Тых гадзін, якія адводзіліся на вывучэнне роднай мовы, хранічна не хапала. Выйсце маладая настаўніца знайшла ў пазакласных уроках. На дзіва некаторых педагогаў, дзеці заставаліся на іх з ахвотай, з імпэтам удзельнічалі ў дыскусіях па творах беларускіх паэтаў і празаікаў, пісалі сачыненні на зададзеную тэму, не міналі і багатых экспазіцый школьнага музея.

У гэтай ладнай купцы вучняў сваёй неардынарнасцю, імкненнем да ведаў вылучаўся Мікалай Пашкевіч. Хутчэй за ўсё, Вольга Іванаўна стала для хлопца першай настаўніцай, якая змагла прывіць яму сапраўдную любоў да матчынай мовы. Навечна! Можна лічыць заканамерным, што пасля службы ў арміі юнак паступіў на філалагічны факультэт Белдзяржуніверсітэта, а калі атрымаў дыплом, вярнуўся ў родную школу. Да таго часу Вольга Іванаўна паспела завочна закончыць Мінскі дзяржаўны інстытут замежных моў. Таму ёй прапанавалі перадаць асвоены ўчастак педагагічнага поля свайму колішняму вучню, а самой выкладаць дзецям нямецкую. Пярэчанняў ніякіх не ўзнікала. Вольга Іванаўна была ўпэўнена, што Мікалай, да яе настаўніцкіх удач, дабавіць мноства новых, больш прагрэсіўных. Так яно і атрымалася. Апрача ўзгаданых вышэй пісьменнікаў, Мікалай Арсенавіч меў стасункі з Васілём Быкавым і Міхасём Лыньковым, Рыгорам Барадуліным і Міколам Аўрамчыкам, іншымі творцамі.

Сустрэчы з імі ён справядліва лічыў удзячнай сцяжынкай у справе абуджэння ў дзіцячых душах жывенькай цікавасці да роднай мовы, роднай літаратуры. Ды і сам не задавальняўся наяўным багажом уласных ведаў - паступіў завочна ў аспірантуру. Затое, калі Мікалая Арсенавіча не стала, а для школы гэта з’явілася горкай стратай, Вольга Іванаўна праз некаторы час прадоўжыла справу свайго вучня, што ў жыцці здараецца вельмі рэдка.

Так ужо атрымалася, што Максім Танк патрапіў у Сваткаўскую школу, якая цяпер носіць яго імя, значна пазней за некаторых іншых пісьменнікаў. Пачатку творчых зносін паспрыяла сустрэча з настаўнікамі беларускай мовы і літаратуры раёна, якая праходзіла ў прасторнай актавай зале гэтай навучальнай установы. Яўген Іванавіч выступіў перад землякамі, прачытаў некалькі вершаў. З ахвотай адказаў на пытанні. Адно з іх тычылася псеўданіма паэта, чаму менавіта Максім Танк?

- А што мне заставалася рабіць, - з адценнем гумару адказаў Яўген Іванавіч, - калі ўсе прывабныя кветачкі ўжо разабралі: Эдзі Агняцвет, Вера Вярба, Кандрат Крапіва… А для мяне застаўся толькі кавалак жалеза.
- З вершаў тады, - узгадвае Вольга Іванаўна, - найбольш уразіў такі:

“Не знаю, калі я паспеў пастарэць,
Расстацца з юнацкімі марамі;
Амаль развучыўся смяяцца і пець,
Узброіў свой нос акулярамі…
Прывык да дыэты, да цёплых галёш,
Да лазні з бярозавым венікам.
Пісаць пачынаю
ўсё горш я і горш -
Пара выбіраць акадэмікам”.

- Вось, падумалася, які самакрытычны паэт, - шчыра дзеліцца Вольга Іванаўна. - Мяне на першым часе не вельмі цікавіла творчасць Максіма Танка. Мабыць, такое стаўленне тлумачылася запалітызаванасцю інстытуцкай праграмы па беларускай літаратуры, у якую ўключалі толькі “ўра-патрыятычныя” вершы. А хацелася нечага для душы, пра каханне, нарэшце. Таму перавагу аддавала паэзіі Максіма Багдановіча, Янкі Купалы, Якуба Коласа. І толькі пазней, больш глыбока пазнаёміўшыся з творчасцю таленавітага земляка, зразумела, які гэта багаты пласт для правядзення змястоўных урокаў, выхавання юнацтва на прыкладзе жыцця Яўгена Іванавіча, яго апантанай вернасці сям’і і Радзіме.

Запалітызаванасці і на самай справе хапала. Што раней казалі настаўнікі, знаёмячы вучняў з біяграфіяй Максіма Танка? Маўляў, нарадзіўся ў беднай сялянскай сям’і. Пасля гэтых слоў Вольгі Іванаўны школьнікі з Пількаўшчыны пачыналі хіхікаць. А той і няўцям, з чаго гэта раптам! І толькі пазней даведалася, што сям’я Скурко мела па вясковых мерках нямала зямлі, коней, кароў. Аднак нічога гэтага не звалілася, як кажуць, з неба. Усе працавалі ад цямна да цямна, дзядзя Яўгена Іванавіча Фадзей ездзіў на заробкі ў далёкую Амерыку, каб можна было ў свой час прыкупіць зямліцы. Чалавекам быў адукаваным, адмысловым паляўнічым, мог жывёлу палячыць. Многія з наваколля звярталіся да яго па слушную жыццёвую падказку, і нікому ён благога не параіў. Не пераносіў безгаспадарчасці, абыякавасці. Калі мясцовы калгас далучылі да Сватак, справы напачатку ніяк не ладзіліся, кіраўнікоў ледзь ці не штогод прывозілі з раёна новых. Аднойчы на агульным сходзе ў калгасным клубе не вытрымаў, сказаў у адрас прэзідыума:

- Што вы мяняеце старшынь, як цыган коней? І каго вы нам прывозіце: год пабудзе і ўцякае! Дайце выбраць свайго чалавека, тады і толк будзе!..

Прыязджаючыя ў Сваткі пісьменнікі, карыстаючыся нагодай, нярэдка збочвалі на гасцінны бацькоўскі хутар Максіма Танка, дзе ад цямна да цямна завіхаліся на падворку ў бясконцых вясковых клопатах бацькі, брат паэта Фёдар са сваёй жонкай Марыяй. Хто бываў там, не дадуць зманіць: яны вечна былі загружаны работай! На плячах з адзення - зашмальцаваны кажушок, патрапаная ватоўка… Бывае, штосьці і раскажуць, але зусім не шмат, нейкае слова-другое. Паглядзіш на іх, і адразу зразумееш: калі і ёсць набыткі ў гэтай хаце, дык толькі дзякуючы дружнай і цяжкой рабоце яе гаспадароў. Пры гэтым яны заставаліся сціплымі, сардэчнымі і спагадлівымі да навакольных, рубель для іх не быў даражэйшым за душу. У пацвярджэнне мне расказалі ў вёсцы такую, яшчэ даваенную гісторыю. Піліп Скурко з Пількаўшчыны задумаў купіць карову. Што гэта для сялянскай сям’і з дзецьмі, думаю, тлумачыць не трэба. Карміцелька і выратавальніца! А вось грошай на карову ў Піліпа не ставала, і нямала. Прачуўшы пра гэта, бацька Максіма Танка Іван Хведаравіч вырашыў выручыць бедака:

- Бачу, што ты хочаш лепш жыць, і я табе дапамагу. Бяры ў мяне рагулю за тыя грошы, што ёсць. Астатнія аддасі калі-небудзь.

Для добрых людзей дзверы яго хаты былі заўсёды адчынены, а гасцей на стале чакаў шчодры і апетытны сялянскі пачастунак. У той жа час Іван Хведаравіч не шанаваў гультаёў, вельмі не любіў і тых, хто залішне зазіраў у чарку.

Уражаны спрацаванымі рукамі маці песняра Домны Іванаўны Уладзімір Караткевіч напісаў пазней кранаючыя да слёз радкі ў сваім лісце ў Сваткаўскую школу: “Чорныя, як зямля, усе пасечаныя шнярамі і зморшчынамі”. Заязджалі той раз пісьменнікі ў Пількаўшчыну на адкрытым грузавіку, з усёй групы найбольш лёгка і не па сезону аказаўся апранутым Караткевіч у сваім лёгенькім паліто, спрадвечным берэце. Разважліва прыкінуўшы, што ў такой амуніцыі на пранізлівым марозным ветры, а на дварэ стаяў снежань, нядоўга і замерзнуць, бацька Яўгена Іванавіча прапанаваў Уладзіміру Сямёнавічу ў зваротную дарогу доўгі, да самай зямлі, кажух сына. На што Рыгор Барадулін з ходу адгукнуўся эпіграмай на Караткевіча:

“Ледзь толькі раскрыў я вочы -
Змахнуў шаблонаў труху,
І смела ў класіку крочу…
У Танкавым кажуху”.

З актавай залы школы Яўгена Іванавіча запрасілі завітаць на хвілінку ў клас беларускай мовы і літаратуры, пазнаёміцца са шматлікімі тэматычнымі экспазіцыямі. Прапанавалі пагартаць альбом з фотаздымкамі пісьменнікаў, якія ўжо да гэтага праводзілі творчыя сустрэчы ў Сватках. Максіма Танка ўразіла: як гэта так, у школе землякоў пабывалі і Васіль Быкаў, і Уладзімір Караткевіч, і Ніл Гілевіч, некаторыя з літаратараў нават не адзін раз, а ён толькі-толькі зайшоў.

- Атрымалася якраз, як у тым анекдоце, - заўважыў Максім Танк.
- Якім? - пацікавіліся ў яго настаўнікі.
- А вось паслухайце. Фанабэрысты пан пытаецца ў свайго слугі:

- Мотка, ты ў Варшаве быў?
- Не, панок, не быў.
- А ў Кракаве?
- Не.
- А ў Вільні ты хоць быў?
- І ў Вільні не быў.
- Дык ты ж дурань!
-Дурань, панок, дурань.
Пастаяў Мотка, крыху падумаў, а потым ветліва так звяртаецца да пана:
- Паночак, а ты ў Кабыльніку ці быў?
- Не, не быў.
- Што, і ў Даўгінава не быў?
- Не.
- А ў Куранцы?
- І ў Куранцы не быў.
- Ой, і што цяпер будзе?!

Павучальны анекдот. Іншым разам за даляглядамі, мы і сапраўды не бачым адметнага і дарагога, што ў нас зусім побач. Паказалі тады песняру і ліст Уладзіміра Караткевіча, у якім ён узгадвае наведванне пількаўскага хутара. Было бачна, што найбольш Максіма Танка кранулі радкі Уладзіміра Сямёнавіча пра маці. Яўген Іванавіч надоўга задумаўся, а потым са скупой усмешкай на твары заўважыў на развітанне: “Трэба мне нешта падумаць”.

З тае вечарыны і пачынаецца летапіс цеснай сувязі Максіма Танка са Сваткаўскай школай. Яўген Іванавіч часценька заязджаў сюды, прывозіў у мясцовы музей цікавыя экспанаты, дакументы, мноства кніжак з аўтографамі. Адно, не любіў нарабляць з гэтага вялікага шуму, нават прасіў тагачаснага дырэктара Зою Іванаўну Лубешку не надта афішыраваць яго візіты, якія, зразумелая справа, надавалі гонару і настаўнікам, і вучням. Як-ніяк, далёка не ў кожную школу завітваў народны паэт Беларусі, акадэмік, Герой Сацыялістычнай Працы! Паспрыяла ўстойлівым творчым кантактам і наступная акалічнасць. У Сватках мелася добрая традыцыя: перад экзаменамі выпускнікі з педагогамі адпраўляліся ў падарожжа вакол возера Нарач. Шлях няблізкі, ішлі з прываламі, начоўкай. І заўсёды прыпыняліся каля драўляных домікаў у акружэнні меднастволых сосен Максіма Танка, Міхася Лынькова, дзе творцы любілі працаваць ледзь не цэлае лета. Неяк Яўген Іванавіч і запрасіў да сябе ў дом Вольгу Іванаўну з мужам Барысам Сцяпанавічам, які ў размове заўважыў:

- А я, Яўген Іванавіч, у школе вучыўся разам з вашай меншай сястрой Людай.

Максім Танк адразу ажывіўся, пачаў распытваць пра сваіх знаёмых па юнацкіх гадах:

- Як там пажываюць Хіхіч, Кайка, Мычка Серафім?..

Пазнаёміўшыся бліжэй, бываючы ў Сватках, Яўген Іванавіч ужо не мінаў і гасціннай хаты Пястуноў… Звычайна, у такіх выпадках тэлефанавалі ў Будслаў да намесніка дырэктара тамтэйшай школы Васіля Пятровіча Жука, заслужанага настаўніка Беларусі, таксама знаёмага з Максімам Танкам, і той на ўсіх парах імчаў да іх. Тады за сяброўскім сталом у святліцы хаты пад кілішак гарэлкі альбо кубачак гарбаты на зёлках завязвалася размова за жыццё-быццё. Вядомая справа, усім хацелася больш паслухаць паэтычную знакамітасць, а Максім Танк, наадварот, любіў, калі расказвалі іншыя. У нетаропкай бяседзе закраналіся розныя тэмы. Васіль Жук неяк пацікавіўся ў народнага песняра:

- Нешта, Яўген Іванавіч, не магу прыгадаць, каб з вашых вершаў пырскалі радасць, заўзяты смех. Вы нават, калі анекдоты расказваеце, самі амаль не смеяцеся.

- Чаму тут здзіўляцца, - задуменна адказаў Максім Танк, - жыццё такое! Самі ведаеце, падкідвала яно мне жорсткіх іспытаў і да верасня трыццаць дзявятага, і пасля…

Канечне, акрамя няпростых жыццёвых пераплётаў, былі ў Яўгена Іванавіча і светлыя набыткі. Адзін з самых важных з іх да вайны - сям’я. Добрыя сябры ведалі, што кахання, як кажуць, з першага погляду, у іх з Любоўю Андрэеўнай не было. Родам яна з таго ж краю, з суседняй з Пількаўшчынай вёскі Новікі. Ды і прозвішча такое ж - Скурко. Бацькі дзяўчыны яшчэ раней пераехалі жыць у Вільню. Таму не дзіўна, што, уладкаваўшыся там у гімназію, пачынаючы паэт здымаў пакойчык у сваіх землякоў. Тут, бадай, важней іншае: як толькі польскія ўлады кінулі Максіма Танка за краты ў Лукішкі, Любоў аказалася адной з тых, хто не адвярнуўся ад юнака, а паспяшаўся падтрымаць яго. Напэўна, з тых трывожных сакавіцкіх дзён 1932 года і бярэ пачатак высакароднае пачуццё Яўгена Іванавіча да гэтай дзяўчыны, якое ён пранёс праз усё жыццё. І калі ўжо значна пазней Домна Іванаўна пацікавілася ў сына, які ж падарунак ён думае паслаць Любові да дня нараджэння, Максім Танк цвёрда адказаў:

- А падарунак такі: прапаную ёй сваю руку і сэрца!

Яшчэ праз колькі год ён напіша:

“Вось дом і сад, завулак той,
Вячэрні цень гатыцкай вежы,
Дзе не заўважылі з табой
Мы расцвітаючага бэзу…”.

Так, гэта пра Вільню, юнацкія перажыванні паэта. Прыцягваюць увагу трапнай змястоўнасцю і радкі твора:

“І гэты бэз іх і вішняк
(Сад, праўда, быў тады гусцейшы)…
Яшчэ тут нейкі жыў дзівак,
Пісаў, казалі людзі, вершы”.

Якое б адметнае мерапрыемства ні праводзілася ў гонар Максіма Танка, землякі, калі іх запрашалі туды, ніколі не ўдарылі тварам у гразь. Найперш - сваткаўцы. У размове ўспаміналася юбілейная вечарына з нагоды 70-годдзя Яўгена Іванавіча, якая праходзіла ў Мінску, у оперным тэатры. Дэлегацый панаехала з усіх саюзных рэспублік. Былі там і прадстаўнікі Мядзельшчыны - першы сакратар райкама партыі Барыс Путрык, старшыня мясцовага калгаса “Зара” Іосіф Тарасёнак, настаўнікі Іван Берняковіч і Вольга Пястун. Землякам далі слова ў апошнюю чаргу. Яшчэ дома вырашылі, што на трыбуну пойдзе Вольга Іванаўна, таму і ў прэзідыум яе запрасілі.

- Сядзела там бы мышка пад венікам, побач з паэтам Васілём Зуёнкам, - дзеліцца Вольга Іванаўна. - Вывераную “кантычку” з тэкстам спачатку ў руках церабіла, потым паклала ў сумачку. Калі ж паклікалі за трыбуну, зусім пра яе забылася, давялося гаварыць па памяці. Дзякуй Богу, не збілася. Максім Танк слухаў вітанне стоячы, дзве дзяўчыны з Пількаўшчыны ў нацыянальных строях паднеслі імянінніку кветкі і каравай з новага ўраджаю, Барыс Путрык уручыў слыннаму песняру падрыхтаваныя сувеніры, а Іосіф Тарасёнак з Іванам Берняковічам - важкую бочачку медавухі. І ўсё гэта пад такія словы:

“Ад пількаўскіх палёў жытнёвых,
Ад Нарачанскае зямлі
Мы гэты каравай мядовы
З паклонам нізкім прыняслі.
Каб не старэў зямляк ніколі,
Каб быў душою малады,
Зайграйма пількаўскую польку,
Юнацтва ўспомняцца гады!”.

Не паспеў прагучаць апошні радок, як на сцэну выбеглі будслаўскія музыкі на чале з Францам Пляшкуном і “ўрэзалі” польку. Заўзята, высокапрафесійна. На фоне строга рэгламентаванай афіцыйнасці гэта выглядала так сардэчна, так ярка, што душа зарадавалася і эмацыянальна рванула вонкі не толькі ў юбіляра, але і ўсёй залы. Нямала хто з прысутных на вечарыне потым казаў: “Вось гэта землякі! І каларытна, і прачула, і весела. Ай, ды малайцы!”.

Запомнілася Вользе Іванаўне і больш позняя сустрэча з Яўгенам Іванавічам, якая адбылася ў санаторыі “Аксакаўшчына”. Яна адпачывала ў суседняй здраўніцы “Навука” і са знаёмай нярэдка хадзілі туды на канцэрты, якія ладзіліся даволі часта. На адной з алей убачылі задуменнага Максіма Танка, прывіталіся, крыху пагутарылі. Той запрасіў жанчын да сябе ў нумар папіць гарбаты альбо кавы, аднак яны адмовіліся. Маўляў, не хочацца вам замінаць. Перад развітаннем Яўген Іванавіч пацікавіўся, што яны збіраюцца глядзець у канцэртнай зале?

- Выступленне ліліпутаў!
- А вось я, - з сумам заўважыў Максім Танк, - не магу глядзець на людзей, знявечаных прыродай. Не дазваляе сэрца. Ну, а для вас нічога страшнага, адзін раз паглядзець можна…

Мела слова Вольга Іванаўна і на апошнім спатканні песняра з землякамі, якое праходзіла ў Мядзеле 28 кастрычніка 1994 года. На той вечарыне яе муж Барыс Сцяпанавіч падараваў Максіму Танку сваю карціну з мясцовымі краявідамі, а слынны паэт ім - зборнічак вершаў “Мой каўчэг” з кароценькім, але красамоўным аўтографам: “Паважаным Пястунам. З любоўю. Максім Танк”. Гэту кніжку Вольга Іванаўна захоўвае цяпер як самую дарагую рэліквію. Па яе глыбокім перакананні, творчасць нашага волата паэтычнага свету ўрываецца ў адкрытую душу, прымушае думаць, суперажываць, станавіцца чалавеку лепшым. Трэба толькі чытаць вершы, трапныя верлібры Яўгена Іванавіча не мімаходзь, а без спеху, унікаючы ў іх глыбінны сэнс, і тады перад вамі быццам блісне асляпляльнымі промнямі велічны алмаз, з якога здзьмухнулі пыл забыцця і недаацэнкі…

Павел ЖУКАЎ.

Максім Танк - волат паэтычнага свету

Нарэшце такі ажыццявілася даўняя надзея літаратараў ды многіх прыхільнікаў друкаванага слова - з пачатку студзеня, згодна з Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь Аляксандра Лукашэнкі, па нашай краіне крочыць Год кнігі. Значыць, ёсць падстава спадзявацца, што гэта паспрыяе павышэнню яе ролі ў сучасным грамадстве, выхаванню ў маладога пакалення любові да мастацкага слова, развіццю айчыннай літаратуры, забеспячэнню дзяржаўнай падтрымкі нацыянальнага кнігавыдання. У яркім і вабным сузор’і рэгіёнаў, якія ганарацца сваімі вядомымі паэтамі і празаікамі, ладзяць тэматычныя мерапрыемствы, адметнае месца займае Мядзельшчына. І, у першую чаргу, дзякуючы Максіму Танку, які быў і застаецца велічнай зоркай ва ўсім славянскім пісьменстве. Тым больш, што якраз сёлета 17 верасня мы ўрачыста адзначым стагоддзе з дня нараджэння Яўгена Іванавіча. Удзячны сын азёрнага краю са сваіх першых вершаў, са свайго першага зборнічка “На этапах”, выйшаўшага ў свет у далёкім 1936 годзе, абараняў бедны люд ад панскага прыгнёту. Ён абраў для сябе шлях змагара з белапольскімі акупантамі, выкарыстоўваючы пры гэтым трапнае паэтычнае слова, уздымаючы народ на барацьбу за вызваленне Бацькаўшчыны: “Колькі часу шукаў я сцяжынкі-дарогі да бунтарскіх напеваў вясны-перамогі…”. Быццам звон, рашучы ваяр з сацыяльнай несправядлівасцю і маною, такі, як Янка Купала і Якуб Колас, Максім Багдановіч, стукаўся ў людскія душы і нагадваў, што беларусы маюць гонар, што яны павінны стаць згуртаванай і квітнеючай нацыяй на сваёй зямлі. І калі ў адной з рэакцыйных газет таго часу напісалі, маўляў, “няма ніякіх беларусаў і іх мовы”, юнак, якому не споўнілася яшчэ і дваццаці год, катэгарычна запярэчыў:

“Калі няма на свеце маёй мовы,
Майго народа і мяне самога, -
Дык для каго будуеце, панове,
Канцлагеры, катоўні і астрогі?”.

А з такімі патрыётамі зямлі беларускай улады панскай Польшчы не цацкаліся: не аднойчы Максіму Танку давялося разам з іншымі палітвязнямі зведаць на сабе ўвесь драматызм тагачасных віленскіх Лукішак. Слабых жорсткія выпрабаванні ломяць, моцных - загартоўваюць, надаюць сілы і веры ў больш светлае заўтра. І яно прыйшло для Яўгена Іванавіча, як і для ўсяго народа Заходняй Беларусі ў верасні 1939 года, акурат у дзень яго нараджэння. Можна дзівіцца, але выпадаюць у жыцці і вось такія гістарычныя падарункі лёсу!

Затым была Вялікая Айчынная вайна, уступленне ў народнае апалчэнне, супрацоўніцтва ў франтавой газеце “За Савецкую Беларусь”, якую рэдагаваў Міхась Лынькоў. Пасля Перамогі Максім Танк стваральную творчую дзейнасць цесна спалучаў з грамадскай. Яго шматлікія зборнікі вершаў і паэм атрымалі ўсеагульнае прызнанне. За выдадзеную на рускай мове кнігу “Нарочанские сосны” Яўгену Іванавічу прысудзілі Ленінскую прэмію - найбольшае прызнанне яго заслуг за важкі ўклад у развіццё ўсёй савецкай літаратуры. Наш знакаміты зямляк - Герой Сацыялістычнай Працы, узнагароджаны чатырма ордэнамі Леніна, ордэнам Кастрычніцкай Рэвалюцыі, залатым медалём “Барацьбіту за мір”… Важна і наступнае. Па ўспамінах многіх людзей, якую б пасаду Максім Танк не займаў, - галоўнага рэдактара часопіса “Полымя”, старшыні праўлення Саюза пісьменнікаў Беларусі, старшыні Вярхоўнага Савета БССР - ён заўсёды заставаўся даступным для людзей, простым і шчырым, гатовым падтрымаць чалавека, прыйсці на дапамогу.

Мне ўспамінаецца апошні прыезд Максіма Танка на Мядзельшчыну. Было гэта напрыканцы 1994 года. На той час вялікага песняра ўжо даймалі хваробы. Відаць, ён адчуваў, што яго місія на гэтым свеце пакрысе набліжаецца да завяршэння, і вырашыў яшчэ раз пабываць на Бацькаўшчыне, якая заўсёды надавала моцы і аптымізму, крыху падсумаваць у шчырай бяседзе са сваімі землякамі творчыя набыткі. У нечым гэта нагадвала развітальную песню жорава, адлятаючага за небакрай. І хаця той восеньскі вечар не быў звязаны з ніякім юбілеем, людзі перапоўнілі прасторную канцэртную залу тагачаснай дзіцячай музычнай школы, многія стаялі на праходах ля акон і дзвярэй. Разам з Яўгенам Іванавічам са сталіцы прыехалі доктар філалагічных навук Вячаслаў Рагойша, крытык Генадзь Шупенька, народная артыстка Беларусі Марыя Захарэвіч… З ёй мы бачыліся нядаўна і за кубачкам гарбаты ўзгадалі тую памятную для многіх мядзяльчан літаратурна-музычную вечарыну.

- Тады, па дарозе з Мінска, - дзеліцца Марыя Георгіеўна, - спачатку заехалі ў Пількаўшчыну, на бацькоўскі падворак Максіма Танка. Яўген Іванавіч вадзіў нас у старую хату, у якой ён нарадзіўся, а зараз багата напоўненую кніжкамі, дасціпна жартаваў. Побач з ёй стаіць і новая, дзе пражываў яго брат Фёдар з жонкай. Яны і запрасілі ўсю нашу кампанію, як гэта заведзена ў гасцінных беларусаў, перакусіць. На стале, накрытым ільняным абрусам, стаялі вясковыя стравы - бульба і тушаная капуста, агуркі ды каўбаса. З нагоды такой адметнай падзеі ўзялі нават па чарачцы самагону. Аднак доўга на хутары не затрымліваліся, бо маглі спазніцца на сустрэчу. На вечары Максім Танк чытаў збольшага творы са свайго апошняга зборніка “Мой каўчэг”, які толькі-толькі выйшаў у свет, з ахвотай адказваў на пытанні залы. І ўсё - мудра, сардэчна, добразычліва. На сцэне і ў зале панавалі шчырасць і ўзаемаразуменне. Адчувалася, што на малой радзіме цудоўна падрыхтаваліся да сустрэчы з вялікім Песняром. Мела слова на тым вечары і я, прачытала некалькі вершаў Яўгена Іванавіча. У іх ліку - і пра маці, на пяцікрылай далоні якой “выраслі мы, наш хлеб, нашы песні”. Альбо давайце ўзгадаем іншыя яго радкі, па-мастацку глыбокія, таленавіта вымалёўваючыя гаротны жаночы лёс:

Асенні вечар гасне ў хаце.
Пляце, задумаўшыся, маці
Вянкі цыбулі залатой.
А з успамінаў перад ёй
Жыццё ўстае, што праляцела
І непагодай прашумела
Над гэтай хатаю старой,
Над яе доляй, над зямлёй…
Цыбуля ж горкая такая,
З вачэй аж слёзы выціскае.

Ці вось такія красамоўныя і пранізлівыя словы наконт незайздроснай адзіноты многіх старых людзей на вёсцы, якія не згубілі сваёй вострай актуальнасці і сёння, хоць і напісаны тры дзесяцігоддзі таму:

- Як жывецца, бабуля Агата?
- Ніштавата, сынок, ніштавата.
Толькі паразляталіся дзеці
Па далёкіх паселішчах дзесьці.
Да сябе клічуць у пераведы.
Ды куды я, старая, паеду
Ад свайго качарэжніка з лавай,
Ад прывычнай вадзіцы і стравы,
Ад сваіх пылянят і дварышча,
Ад жытнёвага шуму-ігрышча,
Ад пагоста, дзе родных нямала,
Дзе сабе месца аблюбавала…
Вось, прысеўшы на прызбе, чакаю:
Мо яшчэ хто з дзяцей завітае.

Хто лепш пра гэта скажа? Бадай, ніхто! А тады было бачна, што спатканне з землякамі яму вельмі падабаецца, Максім Танк расхваляваўся да глыбіні душы, часам вочы яго вільгатнелі, аднак твар заставаўся прыязным і адкрытым. Хаця, як адзначыла пра сябе, і чытанне вершаў, і працяглая сустрэча даваліся паэту цяжкавата. Пра гэта можна было меркаваць і па тым, што ўрач, які сядзеў у зале ў першым радзе крэслаў, у час кароценькіх перапынкаў непрыкметна даваў яму лякарства. Таму, калі на сцэне падышла мая чарга ўзяць мікрафон, а хтосьці з аўдыторыі перад гэтым цікавіўся ў нашага Песняра наконт мэты неспадзяванага прыезду на Мядзельшчыну, сказала і вось такія словы: Яўген Іванавіч завітаў сюды нават у такім стане здароўя, каб аддаць удзячным землякам часцінку свайго сэрца. І зала дружна заапладзіравала…

- Дадому, - працягвае Марыя Захарэвіч, - мы вярталіся позна, у Мінск патрапілі пасля апоўначы. Максім Танк быў вельмі задаволены, што ўдалося выбрацца ў родны азёрны край, не хаваў свайго добрага настрою. Вечарына яго проста акрыліла, ён усміхаўся, па дарозе расказваў розныя вясёлыя гісторыі. Народны паэт быў шчаслівы! Па прыездзе ў сталіцу, дапамаглі Яўгену Іванавічу занесці ў кватэру пачастункі, якія даў яму ў дарогу брат Фёдар, сувеніры, уручаныя землякамі. Максім Танк надзвычай цёпла з намі развітаўся, шчыра падзякаваў за сумесную паездку. З год таму мне давялося пабываць ля магілы Максіма Танка і яго жонкі Любові Андрэеўны ў Новіках, на радавым хутары Песняра ў Пількаўшчыне. А нагода была такая: таленавіты тэлежурналіст Уладзімір Субат здымаў сваю чарговую перадачу пра вяскоўцаў, іх жыццё і побыт…
Адным з найбольш памятных народная артыстка Марыя Захарэвіч лічыць творчы вечар у Доме літаратара па кнізе Максіма Танка “Дарога, закалыханая жытам”.- Нао

гул, - апавядае Марыя Георгіеўна, - для многіх акцёраў гэты дом быў пасля тэатра на першым месцы. У ім праходзілі прэзентацыі новых кніг, якія называліся “паэтычная пятніца”, з удзелам артыстаў. На той раз мы падрыхтавалі паэтычную кампазіцыю, у ліку іншых акцёраў была і Галіна Бальчэўская, наша зямлячка з Будслава. Мы з ёй спявалі народныя песні, чыталі вершы:

Калі трэба была песня -
Ні ў чые не грукаў дзверы.
Я яе знаходзіў дома,
Як пад лаваю сякеру,
Як у прыпечку - цяпельца,
У сальніцы - жменю солі,
На дрывотні - кій дарожны,
Жаўрука - на родным полі.
А калі зноў песні буду
Я патрэбны, добра знаю:
Мяне знойдзе яна ў хаце
Ў тым жа Нарачанскім краі
Ці за плугам, ці ў дарозе,
Ці ў дуброве рана-рана,
А не знойдзе - хай пакліча.
Я і з-пад кургана ўстану.

Вечар удаўся на славу, Максім Танк расчуліўся, запрасіў нас у кафэ Дома літаратара. Там асабліва нічога не было, Яўген Іванавіч частаваў усіх чырвоным шампанскім, у якое мы мачалі сітны хлеб і з апетытам елі. Тым не менш, было радасна і весела: нас аддзячвае сам Максім Танк. Пасля гэтага ён пры сустрэчы са мной заўсёды з цеплынёй казаў: “А, мая зямлячка!”, пачаў дарыць свае кніжкі з цёплымі аўтографамі. Ёсць сярод іх і такі: “Дарагой Марыі Захарэвіч з найлепшымі пажаданнямі і ўдзячнасцю за яе непаўторнае мастацтва”.

У гутарцы Марыя Георгіеўна зазначыла, што пры жыцці яна не часта бачылася са знакамітым Максімам Танкам. Аднак не-не, ды і выпадалі сумесныя паездка ў Маскву на саюзнае мерапрыемства альбо ўдзел у рэспубліканскіх урачыстасцях. Адна з іх прысвячалася юбілею ўз’яднання беларускага народа, праходзіла ў оперным тэатры. У прэзідыуме сходу, разам з кіраўнікамі рэспублікі быў і Максім Танк, некаторыя іншыя пісьменнікі.

- Мяне даволі часта запрашалі выступіць на розных “высокіх” пасяджэннях, - расказвае Марыя Захарэвіч. - Канечне, рыхтавалася да іх заўсёды сур’ёзна. Раней ніхто з нас з паперак не чытаў, усё вучылася на памяць. І не дай Бог было збіцца з тэксту, памыліцца! Тады, апрача ўсяго іншага, знайшла цудоўны верш Яўгена Іванавіча, у якім расказваецца, як да яго ў астрог прыходзіць дзед і прачытала гэта “Спатканне” са сцэны:

- Ну што ж, кажы, што ў вас чуваць? -
Пачаў стары пра сенажаць,
Успомніў жыта і авёс…
А вочы… мокрыя ад слёз…

На мой погляд, мы нярэдка не цэнім таго, з якімі людзьмі бачымся, сустракаемся, можам іх паслухаць, пагаварыць, зрабіць здымак на памяць. Думаем, яшчэ будзе час, адкладваем многае на потым. Альбо саромеемся патурбаваць. Маўляў, можа чалавек працуе, можа ён заняты. Таму і не звонім, баімся пагрукаць у дзверы. Аказваецца, не трэба гэтага палохацца, бо час ляціць, людзі нас пакідаюць. Незваротна! Да такой высновы прыйшла яшчэ раз, калі з пісьменніцай Нінай Загорскай завіталі да хворага Максіма Танка ў апошні год яго жыцця. У кватэры якраз быў урач, а калі ён пайшоў, у нас завязалася ажыўленая гутарка. Мы адказалі на пытанні, якія цікавілі Яўгена Іванавіча. Потым ён чытаў нам толькі што напісаныя вершы, прысвечаныя сваёй жонцы Любові Андрэеўне. Для нас тым днём выпаў вялікі дарунак: велічны Танк аказаў нам столькі ўвагі, прабавіў з намі багата часу. Думаецца, і яму гэта таксама патрабавалася, бо пры развітанні выказаў задаволенасць такой вось нязмушанай сустрэчай, мы яго пакінулі ў добрым настроі. Ды і ў нас так хораша стала на душы. Таму пасля таго выпадку пераканана: многія жыццёвыя справы трэба спяшацца рабіць, не адкладваць іх на заўтра, каб потым не шкадаваць…

У кожнага адметнага талента свой лёс, свая дарога. І можна лічыць удалай заканамернасцю, што жыццё і творчасць Максіма Танка надзвычай моцна знітаваны з Нарачанскім краем. Мноства яго вершаў прысвечана роднай Мядзельшчыне:

Ёсць такая зямля: дзень адзін пражывеш,
І адступяць ліхія нягоды,
Будзеш марыць аб ёй, будзе сніцца табе,
Будзеш помніць яе ты заўсёды…

Некаму можа падацца, што ў гэтым нарысе прыведзена зашмат паэтычных радкоў Яўгена Іванавіча. Але ж праўда і тое, што аб’ектыўную ацэнку творчасці лепш за ўсё даваць па першакрыніцы. Мяркую, чым больш мы будзем чытаць творы Максіма Танка, тым больш станем усведамляць, які ў нас велічны зямляк - Волат паэтычнага свету. Зразумеем і тое, што мы застаёмся ў вялікім даўгу перад Песняром. Не створана пакуль, на жаль, ні яго добрага музея, ні яго велічнай скульптурнай выявы, месца якой не дзе-небудзь, а менавіта на беразе сінявокай Нарачы, якую ўславіў на ўвесь белы свет у сваёй творчасці наш геніяльны Максім Танк.

Павел ЖУКАЎ.

Cёлетні год для ўсіх нас асаблівы: мы рыхтуемся да векавога юбілею Максіма Танка, святкуем 130-годдзе з дня нараджэння Янкі Купалы і Якуба Коласа. З гэтай нагоды журналісты газет “Мінская праўда” і “Звязда” сумесна з абласным аддзяленнем Саюза пісьменнікаў Беларусі вырашылі правесці літаратурную вандроўку па мясцінах знакамітых землякоў - “Шляхамі паэтаў”. Свой старт адметная акцыя атрымала ў мінулую сераду якраз на Мядзельшчыне, у цэнтральнай раённай бібліятэцы імя Максіма Танка. З першых крокаў па ўстанове культуры сталічныя госці акунуліся ў зачароўваючы свет паэзіі нашага слыннага Яўгена Іванавіча Скурко. У фае бібліятэкі на трэцім паверсе, дзе з густам аформлена выстава да юбілею Максіма Танка, яго вершы годна чыталі работнікі культуры, старшыня раённага савета ветэранаў Міхаіл Гардон:

Люблю твае, Нарач, затокі і тоні,
Як вецер густыя туманы развесіць.
Ці снежная пена на хвалях зазвоніць,
Цалуючы зоры, калышучы месяц…

Затым дзея атрымала працяг у запоўненай гасцёўні бібліятэкі. Загадчыца аддзела культуры Ганна Падгол для пачатку прапанавала ўдзельнікам “круглага стала” паглядзець відэафільм пра азёрны край, якія даў свету паэтычнага волата Максіма Танка, пазнаёміла з гасцямі. Першым з іх меў слова галоўны рэдактар абласной газеты “Мінская праўда” Мікалай Літвінаў. Мікалай Пятровіч адзначыў, што ў нашай краіне вялікая ўвага надаецца развіццю літаратуры на высокім узроўні. Сведчаннем таму і Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь аб аб’яўленні сёлетняга года Годам кнігі. А галоўная мэта вандроўкі “Шляхамі паэтаў” - сабраць у рэгіёнах пабольш інфармацыі ад людзей, якія мелі стасункі са знакамітымі песнярамі, і данесці гэтыя жывыя ўспаміны да ўсіх жыхароў краіны. Намеснік галоўнага рэдактара газеты “Звязда” Анатоль Сланеўскі нагадаў сваю сустрэчу з Максімам Танкам у неспакойным 1991 годзе, якая пакінула ў яго душы глыбокі і памятны след. “Вялікі чалавек, - заключыў ён, - вялікі ва ўсім і ў любой сітуацыі”. Менавіта такім і быў Яўген Іванавіч Скурко. Творы Максіма Танка, як запэўніў потым адказны сакратар часопіса “Маладосць”, член Саюза пісьменнікаў Беларусі Рагнед Малахоўскі, з’яўляюцца для яго настольнай кнігай, натхняюць на напісанне вершаў. Некалькі з іх ён і прачытаў перад прысутнымі.

Цікавы і глыбокі экскурс у гісторыю паэтычнай Мядзельшчыны, з сівой даўніны і да сённяшніх дзён, зрабіла намеснік старшыні райвыканкама Іна Барыева. У прыватнасці, Іна Іванаўна ўзгадала, што на літаратурнай карце азёрнага краю адметнае месца займае Будслаў. Тут нарадзіліся таленавіты беларускі спявак, арганіст і кампазітар Іаахім Глінскі, аўтар шматлікіх вершаў і паэм Янук Касцевіч, паэт і грамадскі дзеяч Эдуард Будзька. З гэтым мястэчкам звязала больш за трыццаць год свайго жыцця заслужаны дзеяч культуры Беларусі, педагог, адна з першых выканаўцаў ролі купалаўскай Паўлінкі, аўтар кнігі «Сцежкамі жыцця» Паўліна Мядзёлка. Нямала талентаў падаравалі свету і іншыя куточкі Мядзельшчыны. Той жа пасёлак Крывічы - радзіма пісьменніка і грамадскага дзеяча Яна Ходзькі і яго сына Аляксандра, паэта, фалькларыста і філолага, асабіста знаёмага з А. Пушкіным, В. Жукоўскім, А. Міцкевічам…

Яркі след у літаратуры пакінуў паэт, перакладчык, драматург, рэжысёр, сцэнарыст і акцёр з вёскі Калодзіна Яўген Шабан. З-пад яго пяра выйшлі паэтычныя зборнікі “Нарачанка”, “Чырвоныя сумёты”, шэраг п’ес. Азёрны край з’яўляецца калыскай паэта, журналіста Мечыслава Шаховіча. Яго вершаваныя радкі прасякнуты павагай да роднай зямлі і яе культурнай спадчыны, услаўленнем чалавека працы, асэнсаваннем нашага гераічна-трагічнага мінулага. Вёска Юшкавічы - малая радзіма паэта і пісьменніка Аркадзя Нафрановіча, аўтара некалькіх кніг. На літаратурнай карце Мядзельшчыны пазначана таксама імя Адольфа Варановіча, мастака і літаратара, аўтара зборнікаў апавяданняў “Высокі падмурак”, “Агні хат”, “Жывая душа”…

Вёска Пількаўшчына - радзіма не толькі сусветна вядомага Максіма Танка. Яна падаравала нам паэта-песенніка і перакладчыка Іосіфа Скурко. Да яго вершаваных радкоў пісалі музыку вядомыя беларускія кампазітары Ігар Лучанок, Кім Цесакоў, Рычард Буцвілоўскі. Звыш трох дзясяткаў гадоў творчай дзейнасці за плячыма паэта, педагога, лінгвіста, аўтара шасці кніг Міколы Шабовіча. Малая яго радзіма - невялічкая вёска Бадзені на Мядзельшчыне, у якой па словах аўтара “трыццаць тры двары”…

У студзені пры цэнтральнай раённай бібліятэцы ім. М. Танка адбылося арганізацыйнае пасяджэнне клуба самадзейных аўтараў “Медуніца”, які аб’яднаў звыш дваццаці паэтаў, празаікаў, кампазітараў з мэтай паслухаць адзін аднаго, павучыцца, паверыць у свае здольнасці. Вершы трынаццаці аўтараў з’явіліся напрыканцы сакавіка ў спецыяльным выпуску на старонках газеты “Нарачанская зара”.

Змястоўнае падарожжа па літаратурнай карце Мядзельшчыны Іна Барыева завяршыла аповедам пра асоб, якія сваім самабытным талентам унеслі і ўносяць важкі набытак у культуру Беларусі. Гэта тры зоркі першай велічыні: народная артыстка Беларусі Марыя Захарэвіч, народны мастак Васіль Шаранговіч і народны паэт Максім Танк. Першая з гэтага сузор’я - актрыса Нацыянальнага акадэмічнага тэатра імя Я. Купалы, народная артыстка Беларусі, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь, ганаровы грамадзянін Мінскай вобласці, пераможца ІV рэспубліканскага конкурсу “Жанчына года” ў намінацыі “Жанчына-легенда”. Гэта наша Марыя Георгіеўна Захарэвіч, ураджэнка вёскі Навасёлкі. Не так даўно яна адсвяткавала 75-гадовы юбілей. З гэтай нагоды народную артыстку павіншаваў Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь А. Р. Лукашэнка. “Сёння Вы - адна з самых яркіх зорак беларускага драматычнага тэатра, захавальніца лепшых традыцый нацыянальнай акцёрскай школы. Вашы вопыт і майстэрства з’яўляюцца для творчай моладзі выдатным прыкладам нястомнага служэння мастацтву і сваёй Радзіме”, - гаворыцца ў прывітанні.

Васіль Пятровіч - вядомы ва ўсім свеце мастак-графік, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Беларусі, заслужаны дзеяч культуры Польшчы, акадэмік Міжнароднай акадэміі навук Еўразіі, прафесар. Не так даўно Васіль Пятровіч прыемна здзівіў сваёй аўтабіяграфічнай аповесцю пад назвай “Ген жыцця”. З непаўторнай пяшчотай і замілаваннем аўтар распавядае ў сваёй кнізе пра дарагі сэрцу Нарачанскі край, свае карані, пра вёсачку Качаны, дзе прайшло яго дзяцінства.

“Сёння мы сабраліся разам, - падкрэсліла Іна Іванаўна, - каб яшчэ раз перагарнуць старонкі творчай спадчыны сапраўднага волата паэтычнага свету, акадэміка, Героя Сацыялістычнай Працы, лаўрэата Ленінскай прэміі, вядомага грамадскага дзеяча Максіма Танка. 7 красавіка споўнілася 80 гадоў з таго часу, калі ўпершыню пад вершам “Заштрайкавалі гіганты-коміны” з’явіўся гэты псеўданім. Нашага знакамітага земляка, ураджэнца вёскі Пількаўшчына, з часам пачуў увесь свет, усеагульнае прызнанне атрымалі шматлікія зборнікі вершаў і паэм. Максім Танк за сваю працу быў узнагароджаны чатырма ордэнамі Леніна, ордэнам Кастрычніцкай Рэвалюцыі, залатым медалём “Барацьбіту за мір”, медалём Францыска Скарыны…

Жыва зацікавіла ўдзельнікаў “круглага стала” і грунтоўнае паведамленне дырэктара цэнтралізаванай бібліятэчнай сістэмы Людмілы Несцяровіч пра новыя творчыя падыходы, якія паспяхова выкарыстоўваюцца ў азёрным краі ў справе захавання і папулярызацыі творчасці Максіма Танка. Затым свае вершы, прысвечаныя слаўнаму песняру нарачанскай зямлі, прачыталі супрацоўнік рэдакцыі газеты “Нарачанская зара” Аляксандр Быкаў і кіраўнік літаратурнага аб’яднання “Медуніца” Валянціна Яфімава. Нечакана для многіх прысутных прагучаў на завяршэнне размовы ў бібліятэцы і голас Максіма Танка ў запісе, якога ўсе слухалі стоячы, стаіўшы дыханне…

З Мядзела сталічныя госці накіраваліся ў Новікі, дзе на вясковых могілках усклалі кветкі да магілы Яўгена Іванавіча Скурко, крыху пагутарылі з яго землякамі. Адтуль вандроўка вяла ў Сваткі, у мясцовую школу, якая носіць імя Максіма Танка. Тут дэлегацыю сардэчна віталі вучні, дырэктар установы Ганна Тачыцкая. Ганна Кірылаўна ў размове запэўніла, што да 17 верасня гэтага года ў іх школе будзе створаны і прыме першых наведвальнікаў музей Максіма Танка. А затым удзельнікі літаратурнай вандроўкі завіталі ў актавую залу школы, дзе іх чакаў добры канцэрт мастацкай самадзейнасці. Мелі яны магчымасць і пагутарыць з педагогамі Вольгай Іванаўнай Пястун, Зояй Іванаўнай Лубешка, якія не аднойчы сустракаліся пры жыцці з Максімам Танкам і шчодра дзяліліся з гасцямі сваімі успамінамі…

Па ўсеагульным прызнанні гасцей, пачатак літаратурнай вандроўкі “Шляхамі паэтаў”, дзякуючы, у першую чаргу, грунтоўнай падрыхтоўцы да акцыі мядзяльчан, атрымаўся цудоўным. Застаецца спадзявацца, што і ў іншых рэгіёнах сталічнай вобласці яна пройдзе на такім жа высокім узроўні.

Павел ЖУКАЎ.